Bırkleyn Mağaraları, Diyarbakır’ın merkezine 90 kilometre kadar uzaklıkta, Lice ilçesinin Abalı köyü yakınlarında bulunur. Mağaraların adında geçen “bırkleyn” kelimesi “yükselme, kabarma” anlamına gelir.
Arkeolojik sit alanı olan mağaralar karstik yapıdadır. Dicle Nehri’nin doğu kolu olan Dipni Çayı (Bırkleyn ya da Bermal Suyu) bu mağaralardan geçer. “Dünyanın bittiği ve ölümsüzlük suyunun aktığı yer” olarak anılan mağaralarda ayrıca en uzunu 900 metreyi bulan tüneller vardır. Bu tünellerin yükseklikleri ise bazı noktalarda 45 metreye ulaşabilmektedir. Mağaraların içinde sarkıt ve dikitler, travertenler bulunur.
Efsanelerle anılan mağaralarda hava sıcaklığı çevreye kıyasla hayli düşüktür. Yapılan araştırmalar neticesinde mağaralarda Asurlular dönemine ait yazıtlar ve rölyefler bulunmuştur. Bu buluntular mağaraları doğal güzelliklerinin yanı sıra kültür turizmi açısından da önemli hale getirmektedir.
Büyük İskender’in doğu seferi sırasında ordusuyla birlikte Bırkleyn Mağaralarından birinde konakladığı söylenir ki bu da mağaraların tarihi açıdan da mühim olduğunu göstermektedir. Bunların yanı sıra mağaralarda tarih öncesi dönemlerden orta çağa kadar takip edilebilen izler bulunur. Örneğin bir mağarada Demir Çağı’na tarihlenen pişmiş toprak parçaları tespit edilmiştir. Bunun gibi veriler, mağaralarda havanın çevreye göre daha soğuk ve aynı zamanda nemli olmasına rağmen buraların insanlarca kullanıldığını göstermektedir.
Bırkleyn Mağaraları şu anda turistler tarafından ziyaret edilmekte ve doğa yürüyüşü sevenlerin de ilgisini çekmektedir. Ayrıca yerel halk bu alanı ailece piknik yapabilecekleri bir mesire alanı olarak değerlendirmektedir.
