Tokat’ın Merkez ilçesi sınırları içindeki tarihi Sulu Sokak’ta bulunan Yağıbasan Medresesi, kentin ev sahipliği yaptığı ve günümüze dek ulaşmayı başarmış en eski yapılardan biri. Danişment Beyliği’ne mensup Melik Nizamettin Yağıbasan tarafından inşa ettirilen yapı, bazı kaynaklarda Çukur Medrese olarak da geçiyor. Aslında Nizamettin Yağıbasan, aynı dönemde Tokat’ta iki farklı medrese inşa ettirmiş. Bunların biri Tokat’ın merkezinde, diğeri de Niksar ilçesinde. 1151 ile 1152 yılları arasında inşa edilmiş olan Yağıbasan Medresesi, Merkez ilçesi sınırları içinde. Bu yapı Anadolu’daki ilk kapalı medreselerden biri olması sebebiyle mimari açıdan büyük önem taşıyor. Medresenin avlusu 14 metre çapında ve ortası açık bir kubbeyle örtülü. Giriş eyvanının karşısına dershane olarak kullanılan ana eyvan ile mescit yerleştirilmiş. Avlunun çevresine de büyüklü küçüklü odalar eklenmiş.
Niksar’da bulunan Yağıbasan Medresesi de az önce sözünü ettiğimiz yapıya çok benzer özellikler taşıyor. Her iki medrese de döneme göre az süslemeli, yalın detaylarla tasarlanmış. Niksar Yağıbasan Medresesi’nin avlusu 11 metre çapa sahip bir kubbeyle örtülmüş. Bir cephesi Niksar Kalesi’ne yaslanıyor. İki eyvanlı şekilde tasarlanan yapının batısında, beşik tonozlu mekanlar mevcut.
Anadolu’daki en eski Türk İslam medresesi olan Yağıbasan Medresesi, 2019 yılında başlatılan çalışmalar neticesinde 2021 yılının ikinci yarısında Türk, İslam ve Bilim Müzesi’ne dönüştürüldü. Kent tarihine odaklanan müzeye girişler tamamen ücretsiz. Türk alimlerin buluşlarına dair detaylı bilgiler edinebileceğiniz müze, yediden yetmişe herkesin ilgisini çekebilecek bir koleksiyona sahip. Ancak Google’da Yağıbasan değil, Yağbasan Medresesi olarak kaydedilmiş. Niksar’da bulunan Yağıbasan Medresesi’yle karıştırılmaması adına, konum bilgisine ulaşmak isteyenlerin bu farka dikkat etmesini tavsiye ederiz.
