Gümüşhane’nin Merkez ilçesine bağlı Dumanlı Köyü sınırları içerisinde yer alan Santa Harabeleri, Karadeniz'in zengin tarihi mirasının görece saklı kalmış köşelerinden biri. Trabzon-Gümüşhane il sınırına da çok yakın olan bu kültürel miras alanı, Gümüşhane merkeze 72 kilometre, Trabzon'un Arsin ilçesine de 42 kilometre mesafede bulunuyor. Santa Harabeleri’ni bir açık hava müzesi olarak tanımlamak da mümkün.
Santa olarak adlandırılan bu bölge, Fatih Sultan Mehmet’in hükümdar olduğu 1461-1476 yılları arasında Osmanlı topraklarına katılmış. Bölgedeki demir, kurşun ve gümüş madenlerinin verimli işletilmesi sayesinde, özellikle 16. ve 18. yüzyıllar arasında ekonomik refah açısından büyük gelişme göstermiş. Yine bu dönemde, Osmanlı Devleti'nin hem madencilere hem de bölge esnafına sağladığı vergi kolaylıkları sayesinde, Santa’ya çevre köy ve illerden gelen çok sayıda kişi yerleşmiş.
Birbirine bakan üç ayrı yamaç üzerine kurulmuş olan Santa’da; Piştoflu, Binatlı, İşhanlı, Terzili, Çakallı, Zurnacılı ve Sincanlı-Kozlu olmak üzere yedi farklı mahalle ve 300'den fazla ev bulunuyor. 17. yüzyılda Rumlar tarafından kurulan yerleşimde, günümüzde hâlen taştan inşa edilmiş evleri, kiliseleri ve çeşmeleri görmek mümkün. 18. yüzyılın son dönemlerinde, bölgeye resmi binalar da yapılmış. Ancak mübadele yıllarında Santa’nın toplanma merkezi olarak kullanılması nedeniyle, bölge kısa sürede tamamen boşalmış. Zamanla da köyden kente göç artınca, Santa tümüyle sessizliğe bürünmüş.
Günümüzde "Arkeolojik ve Doğal Sit Alanı" statüsüyle koruma altında olan Santa Harabeleri, özellikle son yıllarda yolu Gümüşhane’ye düşen tarih ve fotoğraf tutkunlarının favori duraklarından biri haline gelmiş durumda. Özellikle yaz aylarında burada daha yoğun kalabalıklar görmek mümkün. Santa Harabeleri’ne ulaşım, kent merkezinden farklı güzergahlarla sağlanabiliyor, ki yol boyunca da karşınıza birbirinden etkileyici doğal ve tarihi güzellik çıkacak. Eğer Karadeniz’in görkemli dağları arasına saklanmış tarihi bir Rum yerleşim alanını gezmek istiyorsanız, Santa Harabeleri’ni ziyaret etme fırsatını kaçırmayın.
