Erzurum’da bulunan Lala Mustafa Paşa Camii, Osmanlı Dönemi eserlerinin en önemli örneklerinden bir tanesidir. Lala Mustafa Paşa Camii. İstanbul’da bulunan örneklerine birebir benzeyen bu önemli eser, aslında bir külliye şeklinde tasarlanmıştır. Erzurum'da Osmanlı döneminde yapılan ilk cami özelliği taşıyan yapı, burada inşa edilen diğer Osmanlı camilerine de örnek olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman'ın komutanı, Kıbrıs fatihi, Sadrazam Lala Mustafa Paşa, Erzurum Beylerbeyi görevini yürüttüğü dönemde, kendi hayırı olarak 1562 yılında camiyi yaptırmıştır.
Lala Mustafa Paşa Camii, Mimar Sinan imzalı bir eserdir. Planlaması külliye olarak inşâ edilen yapının saray ve sıbyan mektep binaları yıkılmış olup, günümüze kadar hamam ve cami kısmı ulaşabilmiştir. Kesme taş olarak inşa edilen cami kare bir alana oturmaktadır ve ana binanın önünde beş birimli bir son cemaat yeri bulunmaktadır.
Lala Mustafa Paşa Camii’nde toplam altı sütunun taşıdığı sivri kemerli açıklıklara sahip son cemaat yerinde birimlerin üzeri kasnaksız kubbelerle örtülmüştür. Mihrap ekseni üzerinde yer alan taçkapı 1870 yılında ciddi bir onarım görmüştür. Lala Paşa Camisi Şehzadebaşı, Sultanahmet Camii gibi İstanbul camilerinde uygulanan plana benzese de, onlardan hayli küçük ölçekli olarak inşa edilmiştir. Cami bazı zamanlarda onarım görmüş, son olarak 1985 yılında mermer kaplamaları yeniden yapılmıştır. 1836 ile 1839 yılları arasında Vali Osman Nûri Paşa caminin yanına bir muvakkithâne yaptırılmasını emretmiştir. Ne yazık ki bu yapıdan hiçbir iz kalmamış ve yeri de tam olarak bilinmemektedir. Caminin avlusunda, sekiz köşeli ahşap ve konik çatılı bir şadırvan bulunur ve şadırvandaki sütunlar son derece güzel taş işçiliği ile bezenmiştir.
