Hasankale adıyla da bilinen Pasinler Kalesi, Erzurum'un merkezinin 38 kilometre doğusunda yer alan Pasinler ilçe merkezinin kuzeydoğusunda, Hasan Dağı'nın güney kısmında yer almaktadır. Kale, İlhanlı Hükümdarı Hacı Toğay'ın oğlu Haşan Bey tarafından 1339 yılında yaptırılmıştır. Bir tarafı dağa dayalı olan kale, ovaya hâkim olmasından ötürü stratejik bir konuma sahiptir. Pasinler Kalesi, iç ve dış kale şehlinde iki bölümden oluşur. Kalenin güney tarafındaki duvarları, ovaya bakan konumundan ötürü diğerlerinden çok daha yüksek yapılmıştır. Yaklaşık 125 metre uzunluğunda, ortası yirmi metre genişliğinde olan iç kale, kuzeye doğru daralan üçgen bir yapıya sahiptir. İç kalenin batı bölümünde bulunan ana girişinin önündeki uzun dikdörtgen alan, kademeli surlarla sağlamlaştırılmıştır. Burada bulunan Demir Kapı ve Erzurum Kapısı ile doğuda Gizli (Oğrun) Kapı, kalenin yer aldığı Haşan Dağı'nın ovaya uzanan en dik burnunu oluşturur.
İç kaleden gizli bir yol, güneydeki Hasankale çayına kadar uzanmaktadır, kuşatmalar sırasında buradan gizlice su temin edildiği rivayet edilir. 15. yüzyılda Akkoyunlu Hasan'dan adını alan Hasankale'nin Türklerle ilk sınavı, Büyük Selçuklularla Bizanslılar arasında 1048 yılında yapılan "Hasankale Savaşı” ile gerçekleşmiştir. Savaşı kazanan Selçuklu kuvvetlerinin komutanı İbrahim Yınal daha sonra Erzurum'a kadar yürümüş ve şehri kuşatarak adının "Kara Erzen” olarak anılmasına sebep olmuştur. Kanuni Sultan Süleyman zamanında onarılan kaleye bir cami eklenmiştir. Ayrıca IV. Murat da Revan Seferi sırasında (1634) kaleye bir köşk yaptırmıştır. Ancak köşk ve cami günümüze ulaşamamıştır. 1970’li yıllarda iç kale biraz onarılarak sur duvarları tamir edilmiştir. Bölgenin önemli eserlerinden sayılan kale surlarının büyük bölümü ile günümüzde hâlâ ayaktadır.
