Kars’ın Merkez ilçesindeki Ani Antik Kenti sınırları içinde bulunan Fethiye Camii, tarihçesi yüzyıllar öncesine dayanan bir yapı. Hem tarihçilere hem de gün yüzüne çıkarılan yazıtlara göre, bu yapı bir kilise olarak Bagratlı Kralı II. Sembat’ın emriyle inşa edilmiş. Kilisenin temelleri M.S. 990 yılında atılmış olsa da, bu süreçte II. Sembat’ın ölümü sebebiyle inşaat da yarım kalmış. Bunun üzerine kilise, ancak II. Sembat’ın eşi Kraliçe Katranide tarafından ve M.S. 1001 yılında tamamlanabilmiş. Bu görkemli yapının mimarının Tiridat Usta olduğu biliniyor. Tiridat Usta’nın kilisenin inşa edildiği yüzyılda Ayasofya’nın tamiratını yaptığı da kayda geçirilmiş durumda.
İnşası tamamlandıktan sonra Büyük Katedral olarak adlandırılan bu kilise, haç planlı şekilde inşa edilmiş. Yapının ortasında bulunan alanın sınırları, yapı kemerlerini taşıma misyonunu da üstlenen büyük sütunlarla çiziliyor. Kilisenin yarım daire formundaki apsisinde heykel oyuklarıyla yapılan süslemeler mevcut. Bu süslemeler, 11. yüzyıl kilise mimarisinin klasik örneklerini oluşturuyor.
Büyük Katedral’in üç farklı kapısı bulunuyor ve bunlar Halk Kapısı, Kral Kapısı ve Patrik Kapısı olarak adlandırılıyormuş. Yapının aydınlatması ise cephelerde yer alan yüksek ve dar pencerelerle sağlanıyormuş. Apsis kısmındaki iç mekan fresklerinin 13. yüzyıldan günümüze dek ulaştığı tahmin ediliyor.
Büyük Katedral, Sultan Alparslan’ın 1064 yılında Ani kentini fethetmesinin ardından camiye dönüştürülmüş. İlk fetih namazına da tanıklık eden bu görkemli yapı, bu tarihten beri Fethiye Camii ismiyle adlandırılıyor.
