Artvin şehir merkezinden yaklaşık 39 kilometre mesafede ve Ardanuç ilçesine bağlı Adakale semtinde bulunan Gevhernik Kalesi, bazı kaynaklarda Ardanuç Kalesi ismiyle de anılıyor. Kent ve iç kaleden oluşması bakımından, bu tarihi yapı Artvin’de türünün tek örneğini oluşturuyor. Kent bölümü Adakale semtinden, iç kale bölümü ise kaleden oluşuyor. Kalenin isminin, Osmanlı İmparatorluğu’nun bu bölgede egemen olduğu dönemde Ardanuç adıyla sikke bastırmış olmasından geldiği tahmin ediliyor. Ancak kalenin inşası tarihçe bakımından çok daha gerilere uzanıyor.
Yazılı kayıtlardan aldığımız bilgilere göre, Gevhernik Kalesi Orta Çağ’dan da önce inşa edilmiş. Sık sık el değiştirdiği bir süreç geçirdikten sonra, M.S. 5. yüzyıl civarında kapsamlı bir onarım çalışmasından geçirilerek İberya Krallığı’nın başkenti haline gelmiş. İlerleyen yüzyıllarda Sasaniler, Bizanslılar, Abbasiler ve nihayetinde Gürcü Bagrat Krallığı gibi birçok farklı uygarlık tarafından fethedilmiş. Bagratlı Krallığı’nın da başkentliğini yaptığını ve yine bu dönemde esas kale kent yapılarının oluşturulduğunu da biliyoruz.
12. yüzyılda Gürcü hakimiyeti Tiflis’e doğru çekilmeye başlayınca Hristiyan Atabeklerin egemenliğine giren Gevhernik Kalesi, Erzurum Beylerbeyi Çerkez İskender Paşa tarafından yeniden fethedilerek 1551 yılında Osmanlı sancağına dönüştürülmüş. Kalenin kente girişi sağlayan kapı burcunda Kanuni Sultan Süleyman devrinde yazılmış bir Arapça kitabe bulunuyor. Bu kitabeye göre kale girişi 1563 yılında inşa edilmiş ve yine bu dönemde surlar onarılmış. 1554 yılında İskender Paşa Cami inşa ettirilmiş. 1600’lü yıllarda camiye üç farklı türbe, medrese, çeşme ve hamam da eklenerek burası bir külliyeye dönüştürülmüş. Gevhernik Kalesi’ne de ev sahipliği yapan Adakale’de tüm bu yapıların yanı sıra; bir konak, dört farklı konut, altı dükkan, bir şadırvan ve iki hamam da yer alıyomuş.
Günümüzde semt statüsünde olan Adakale’de artık yalnızca 135 hane var. Yaklaşık 450 kişinin yaşadığı semtin iç kale bölgesinde ise Osmanlı Devleti zamanından beri herhangi bir yerleşim olmadığı biliniyor. Gevhernik Kalesi 2021 yılından bu yana kazı çalışmalarına da ev sahipliği yapıyor.
